مختارنامه موسیقی معناگرا دارد

بازنشر گفت‌وگو با امیر توسلی، آهنگساز  سریال «مختارنامه» را بخوانید.

به گزارش آی‌فیلم به نقل از جام جم آنلاین، بدون شک یکی از ویژگی‌های سریال مختارنامه که نظر مخاطب را به خود جلب کرده موسیقی متن و تیتراژ آن است که به واسطه الهام گرفتن از نواهای عاشورایی و مذهبی، حس و حال خاصی به این سریال بخشیده و همچون لالایی نهفته در آن دلنواز و دلنشین است. در این موسیقی حزن و اندوهی موج می زند که برخاسته از قصه و قهرمان آن است و موقعیت تاریخی و مذهبی داستان را در ملودی و نغمه هایش بازنمایی می کند. برای درک و شناخت بیشتر موسیقی «مختارنامه» با امیر توسلی، موسیقیدان و آهنگساز این سریال به گفت وگو نشستیم، به این امید که خواندن مصاحبه بتواند به شما کمک کند تا از شنیدن موسیقی «مختارنامه» بیشتر لذت ببرید.

ساخت موسیقی مختار چقدر مبتنی بر تحقیقات تاریخی صورت گرفته است؟ آیا شما برای ساخت این اثر به مطالعه منابع تاریخی درباره موسیقی آن دوره هم پرداختید؟

در مختارنامه از آنجا که با یک قصه تاریخی مذهبی مواجه بودیم برخی نشانه های دینی و مذهبی نیز در شکل گیری موسیقی آن لحاظ می شوند. واقعیتش این است که من در ساخت موسیقی مختارنامه خیلی به این سمت نرفتم که در آن زمان چه نوع موسیقی ای باب بوده یا چه سازهایی مورد استفاده قرار می گرفته اند. ممکن است برداشت هایی از جغرافیا و تاریخ قصه دخالت داشته، اما شکل پردازش آن امروزی است.

یعنی چیزی به عنوان الهام گرفتن در ساخت موسیقی مختارنامه را تجربه نکردید؟

چرا. من از موسیقی مقامی ایرانی و بخش هایی از موسیقی عربی، تعزیه ها و نوحه ها الهام گرفتم. اما بافت و ساختار آن را تغییر دادم تا متناسب با آهنگی که برای این کار طراحی کردم، شود. به هر حال در شکل گیری این موسیقی، الهامات و احساسات شهودی در کنار آگاهی و دانش موسیقی نقش موثری داشتند.

اگرچه مختارنامه قصه یک شخصیت عرب را روایت می کند و بافت و جغرافیایی کار به این منطقه مربوط می شود، اما به نظر می رسد موسیقی این سریال خیلی لحن و نغمه عربی ندارد و بیشتر متاثر از موسیقی جنوب ایران است.

البته موسیقی جنوب ایران به واسطه نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی به کشورهای عربی، سنخیت و شباهت زیادی به آن دارد، اما به شکل مطلق از موسیقی جنوبی استفاده نکردم. اساسا موسیقی مختار بشدت متاثر از موقعیت قصه و شرایط تاریخی آن است. مثلا زمانی که قصه در مکه می گذرد بافت موسیقی بیشتر عربی می شود و از سازهای عربی استفاده شده است، اما وقتی قصه در عراق و کوفه روایت می شود جنس موسیقی و نوع سازها تغییر می کنند. اساسا من سعی کردم هم بر اساس شخصیت های قصه و هم موقعیت جغرافیایی قصه، جنس و لحن موسیقی را تنظیم کنم. آقای میرباقری هم بر این مساله خیلی تاکید داشتند.

 من از صحبت های شما چنین برداشت می کنم که در ساخت موسیقی این کار به موقعیت مختار به عنوان قهرمان قصه نگاه شده است نه صرفا ملیت و جغرافیای آن.

دقیقا همین طور است. ما مبنایی که برای این موسیقی در نظر گرفتیم مبتنی بر مفاهیم و معانی معنوی نهفته در قصه است. در واقع مختارنامه یک موسیقی معناگرا دارد. به عنوان مثال وقتی امام حسن(ع) وارد شهر مدائن می شود شکل موسیقی خیلی سوزناک است و آوای سلو انسانی در آن پررنگ است. در حالی که شاید این انتظار وجود داشت وقتی امام حسن(ع) وارد این شهر و در واقع قصه می شود موسیقی پرشکوه و حماسی نیست. اما آنچه در این موقعیت اهمیت داشت و مدنظر کارگردان و قصه بود تنهایی امام حسن(ع) در آن موقعیت تاریخی بود. لذا موسیقی اش نیز متناسب با این مفهوم شکل گرفت و ساخته شد. نگاه ما به موسیقی مختارنامه براساس مفهوم و معنایی است که در دل قصه وجود دارد. آقای میرباقری هم تاکید داشتند که موسیقی سریال بیش از هرچیز باید بتواند معانی و مفاهیم داستانی را منعکس کرده به مخاطب منتقل کند.

پس این سوز و گداز و حزنی که در این موسیقی وجود دارد برآمده از همین نگرش و موقعیت انسانی قهرمان داستان است؟

دقیقا. البته این محزون بودن در تمام قسمت های سریال و قطعه های موسیقی متن وجود ندارد. در بعضی قسمت ها ضرورت داشت موسیقی به گونه ای باشد تا تماشاگر از لحاظ حسی تحریک شود و به وجد بیاید یا در صحنه های جنگی، لحن موسیقی حماسی شود. لذا در این بخش ها، موسیقی از حالت حزن خارج شده و متناسب با موقعیت قصه تغییر می کند.

این مساله موجب نمی شود تا یکدستی و انسجام ساختاری موسیقی مخدوش شود و هویت یگانه آن از بین برود؟ مثلاما دست کم با ۳ نوع لحن و نغمه موسیقایی در مختارنامه مواجه هستیم. یکی تیتراژ ابتدایی سریال، دوم موسیقی مربوط به متن قصه و سوم موسیقی تیتراژ پایانی. آیا این به معنی چندپار گی در موسیقی متن نیست؟

من خیلی تلاش کردم تا این اتفاق نیفتد و یکدستی اثر حفظ شود. ببینید این سریال یکی از بزرگ ترین سریال های تاریخی است که تاکنون در تلویزیون ما ساخته شده و به همین دلیل حجم موسیقی آن هم خیلی بالاست. در نتیجه به تناسب و تناوب باید گونه های مختلف موسیقی را به کار می گرفتیم تا بتوانیم از پس این حجم از داستان و مفاهیم آن بربیاییم. این امکانپذیر نیست که در یک فرم موسیقایی بتوان این همه مفاهیم و معانی را گنجاند و به مخاطب منتقل کرد. مثل این می ماند که شما بخواهید با چهار پنج کلمه یک قصه تعریف کنید. در واقع به ابزارها و امکانات بیشتری نیاز است تا یک اثر هنری خلق شود. در موسیقی نیز مقام ها، گوشه ها، بافت های مختلف موسیقایی و... ابزارهایی هستند که به آهنگساز کمک می کنند تا حجم بالای مفاهیم قصه را پوشش دهد. من سعی کردم یک زنجیر مشترکی بین اشکال مختلف موسیقی که استفاده می کنم وجود داشته باشد. در واقع سعی کردم قطعات متنوع موسیقی مختارنامه، علی رغم وجه افتراقی ای که با هم دارند، ماهیتی مشترک داشته باشند و مخاطب احساس کند همه این قطعات متعلق به یک آهنگ و موسیقی است.

مختارنامه و موقعیت قهرمان آن از حیث دراماتیک دارای ۲ وجه حماسی و تراژدی است که به نظر می رسد این ۲ سویه ماجرا به شکل متوازنی در موسیقی سریال لحاظ نشده و وجوه تراژدی و سوزناک بودن آن بیش از وجوه حماسی آن است. تا نظر شما چه باشد؟

آقای میرباقری اولین جمله ای که به من درباره موسیقی مختارنامه گفتند این بود که مختارنامه یک حماسه و فریاد فروخورده تاریخی است. بغض و فریاد فروخفته ای که صدایش محزون و سوزناک است و موسیقی سریال باید بتواند این موقعیت را بازتاب دهد. برداشت من از این تعبیر شاعرانه آقای میرباقری همان چیزی است که شما در موسیقی مختارنامه می شنوید. با این که قصه مختار یک داستان حماسی و پرشور است، اما این حزن معنوی بر روح موسیقی اثر حاکم است. مثلاوقتی مختار فارس شامی را در جنگ با سپاه شام می کشد علی رغم این که یک تجربه باشکوه و پیروزمندانه است، اما در عمق آهنگ یک غم و حزنی وجود دارد که خیلی ملموس است. یک عامل مهم این لحن به ارتباط عمیق و مستقیم قیام مختار به قصه کربلا برمی گردد که یک تراژدی سوزناک است.

شخصیتی مثل کیان که یک فرد ایرانی است آیا برای او از موسیقی و تم ایرانی استفاده شده است؟

دقیقا همین طور بوده. تم موسیقی مربوط به شخصیت کیان کاملا ایرانی است؛ مثلا در جاهایی که کیان در حال نبرد و حماسه است از ضرب زورخانه ای استفاده شده که یک ساز ایرانی است. به طور کلی بافت ملودی مربوط به شخصیت کیان مبتنی بر موسیقی ایرانی است.

یکی از ویژگی های این کار، استفاده از موسیقی محلی و فولکلوریک است.مثل تصنیفی که به زبان جنوبی خوانده می شود یا لالایی علی اصغر(ع). چه شد از این تمهید استفاده کردید؟

وقتی با طیف گسترده ای از معنی و قصه طرف هستیم باید از همه ایده ها و ابزارهای موجود استفاده کنیم. در ضمن این سریال اگرچه قصه ایرانی ندارد، اما یک سریال ایرانی است و طبیعی است که از موسیقی بومی خودمان استفاده کنیم. موسیقی مقامی و فولکلوریک ما واجد ظرفیت های زیادی در بارنمایی مضمون قصه بود و ما هم از آن استفاده کردیم.

زمانی که خودتان موسیقی مختارنامه را می شنوید چه احساسی دارید؟

احساس اضطراب، چون نگران هستم که کار خوب شده است یا نه و این که موسیقی به درستی شنیده و درست پخش شود. من هنوز موفق نشده ام آن جنس لذتی که از تماشای سریال دارم از موسیقی آن هم داشته باشم.

بیشتر بخوانید:

دانلود و تماشای سریال «مختارنامه»

وعده امام حسین (ع) به عمر سعد

زمام امور به دست مختار می‌افتد

نقش‌های تکرار نشدنی محرمی در آی‌فیلم

مصاحبه کننده: سیدرضا صائمی

سال 1389